شهرستان سپیدان به مرکزیت اردکان در شمال غرب استان فارس و در زاگرس اصلی قرار گرفته است. این شهرستان دارای سه شهر به نام های اردکان ، هماشهر و بیضاء می باشد.
اردکان به معنای مکان شیر ، معدن جنگجو ، مکان ییلاقی سربازان هخامنشی و ... بوده است و به نام های آرتاکن (فرشته آزادی) ، پارتاکنا ، دارالمساجد ، بلاد مقدس ، هند کوچک (در قدیم محل تجارت شهرهای اطراف خود بویژه سمیم اصفهان-بهبان و .. بوده است). اُردکان (حکم نجومی به معنی بیست و یکم از هر ماه فارسی باستانی) و ... نیز مشهور است. در زمان هخامنشیان این شهر پارتاکنا نام گرفته است. موقعيت جغرافيايي شهرستان سپيدان در شمال غربي استان فارس و در همسايگي شيراز و داراي مختصات جغرافيايي 51 درجه و 59 دقيقه طول جغرافيايي و 30 درجه و 16 دقيقه عرض جغرافيايي و در زاگرس اصلي قرار دارد و 2/6 درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است. 1/70 درصد مساحت اين شهرستان را كوهستان ها و 29/9 درصد ر دشت حاصلخيز فراگرفته است و سرچشمه رودخانه هاي زهره (هنديجان)،كر و بشار است و معروفترين كوههاي آن برم فيروز، چال خرس، قوچ خوس و معروفترين و بلندترين قله آن كوه رنج است.
75/9 درصد از جمعيت اين شهرستان را روستايي و 24/1 درصد را جمعيت شهري به خود اختصاص داده است. جمعيت اين شهرستان حدود صد هزار نفر است كه 1/97درصد جمعيت فارس را شامل مي شود و تاريخ تاسيس اين شهرستان 1354 مي باشدو تاريخ تاسيس بخش مركزي 1316 مي باشد و تاريخ تاسيس شهرداري اردكان 1332 است . كه البته دو سال قبل از آن شروع بكار نموده است. اين شهرستان داراي سه بخش بنامهاي بخش مركزي به مركزيت شهر اردكان، بخش بيضاء به مركزيت شهر هرابال و بخش همايجان به مركزيت دهپاگاه مي باشد. در قديم چند برابر وسعت كنوني مساحت داشته و بويراحمد عليا دهستاني بوده جزء شهر اردكان و از مشايخ دشمن زياري تا سي سخت زير نظر اداره فرهنگ اين شهر بوده و ماليات باشت و باوی – بست و کیرا دشمن زياري و قسمت هايي از ممسني و بهبهان را به كلانتر اين شهر و نيز به امامزاده اين شهر مي دادند و با منتزع شدن بوير احمد و كاكان و کودیون و اوپرده و كامفيروز وسعت اين شهر به 3270/6كيلومتر مربع رسيده است. سابقه تاريخي طبق آثار بدست آمده توسط كاوشگر آمريكايي سراورل استین و طبق کتب قدیمی قدمت اين شهرستان به عصر سفال نخودی رنگ يعني 3500 تا 4000 سال قبل از ميلاد مسيح و قبل از آن مي رسد. وجود روستاهاي خوشمكان، تل گرد و مليان بيانگر اين واقعيت است.
وجه تسميه شهرستان سپيدان:
به اين دليل نام اين شهرستان را سپيدان گذاشته اند كه از دو بخش اردكان و بيضاء تشكيل شده بود (قبل از از انقلاب و قبل از بخش شدن همايجان) اردكان به دليل داشتن سپيدارهاي سر به فلك كشيده و زمستان هاي پر برف و يخچال هاي برم فيروز( در قديم در زمستان تونل مي زدند و حتي مرده ها را نمي توانستند در قبرستان به خاك بسپارند و مجبور بودند در زيرزمين خانه ها به خاك بسپارند) و بيضاء نيز بدليل اينكه وقتي لشكر عرب سپاه عجم را شكست داد بر كوهي كه مشرف به اين بلوک بود برفتند و قلعه یا خاكش را مایل به سپيدی بدیدند پس آن را بيضاء نام نهادند و به معني سپيده ، زن سپید پوست كه تانیث آن بيضاء است و استاندار وقت آقاي نصر اصفهاني آن را به مجلس و وزارت كشور وقت پيشنهاد داد . در ضمن سپیدان نام قلعه سنگوان بوده که جمشید در فارس ساخته بود . وجه تسميه اردكان اردكان نام ها و وجه تسميه هاي زيادي دارد كه توضيح آن در اين مقاله نمي گنجد و صرفا وجه تسميه ها را نام مي بريم: اردكان (مكان شير – معدن جنگجو – مكان ييلاقي سربازان هخامنشي ) اُردكان: بيست و يكم يا بيست و پنجم از هر ماه فارسي باستاني آرتاكن- آرتاكان- پارتاكنا (بخشي از پارتاكنا)- دارالمساجد- بلاد مقدس- هند كوچك ( در قديم محل تجارت شهرهاي اطراف خود بويژه سميرم اصفهان- بهبهان و ... بوده است ) . زبان مردم اردكان و روستاهاي تابعه زبان مردم اردكان و چند روستا به نام هاي بهرغان، دالين و خلار سرياني (سيري دن يكي از چهار زبان مادري دنياست) كه البته بعضي از اصطلاحات با روستاهاي نامبرده تفاوت دارد و زبان مردم اردكان برگرفته از زبان فارسي متقدم و فارسي باستان است. بقيه مردم روستاهاي بخش مركزي و همايجان گويش لري و اندكي ترك زبانند و زبان مردم بيضاء فارسي کنونی و اندكي لر زبانند. انديشمندان و سخنسرايان در اين شهرستان عالم پرور انديشمندان زيادي پای به عرصه ظهور گذاشتند كه معروفترين آنها ميرزا عليرضا تجلي- سيبويه- منصور حلاج- قاضي بيضاوي- سيد يوسف مجدالادبا (موسس انجمن خوشنویسان تهران ) - مجتهدين انوار- مدرس اول ، سید یعقوب انوار (نماينده مردم جنوب كشور در مجلس دوره قاجار و رضا شاه ) - ابن مقله خطاط و واضع خطوط شش گانه – دكتر امير محمود انوار (نویسنده کتاب ذکر جمیل سعدی و مقایسه سعدی و متنبی و چهره ماندگار)- حاج حمداله كامران (موسس اداره فرهنگ شهرستان سپیدان )- حاج حسينعلي رئيسي ( صاحب ديوان سائل)- سيد ابوفاضل رضوي اردكاني (صاحب کتب مختار ثقفی , ... ) - شیخ عبدالرسول حسنی (عضو هیأت تحریریه تفسیر نمونه )- آيت اله نيري- شيخ حسينعلي ملك نسب - پروفسور عزت الله رئيسي پدر هيدروژئولوژي ايران - پژوهشگر برجسته سال 92 در دانشگاه تهران - بنيانگذار تحقيقات بنيادي هيدروژئولوژي كارست در ايران - بنيانگذار تحقيقات بنيادي و كاربردي در زمينه پتانسيل فرار آب از سدهاي ايران - محاسبه حجم ذخيره و محاسبه بيلان در سازندهاي كارستي براي اولين بار در دنيا - هيدروژئولوژي سازندهاي گچي براي اولين بار در دنيا - هيدروژئولوژي گنبدهاي نمكي براي اولين بار در دنيا - ارائه روش جديدي براي جلوگيري از شور شدن آب هاي آبخوان هاي مجاور گنبد نمكي و ... سوغات، توليدات و صادرات: شهرستان سپيدان در توليدات سيب و گل رز و ماهي (سردآبي و قزل آلا ) و آب معدني و تخم مرغ مقام اول استان و در توليد عسل مقام دوم و در توليد گردو- هلو- گيلاس و آلبالو- و پياز و شلغم- گوشت- انگور- برنج- گندم- شير و ... داراي مقام هاي دوم تا پنجم را دارا می باشد.
